การเดินจงกรม ๖ ระยะ

การเดินจงกรมจะใช้สติพิจารณารู้อาการที่ปรากฏทางกายเป็น 6 ระยะดังนี้


1. การเดินจงกรม 1 ระยะ กำหนดรู้ ขวาย่างหนอ-ซ้ายย่างหนอ


        เดินจงกรม 1 ระยะ ขวาย่างหนอ ซ้ายย่างหนอ ให้ตั้งสติกำหนด ยกเท้าขึ้นเหนือระดับพื้นเสมอตาตุ่มแล้วก้าวเท้าขวาช้า ๆ พอประมาณ โดยกำหนดในใจตามไปพร้อมกับเท้าที่ก้าวไปให้ได้ปัจจุบัน อย่าก้าวไปก่อนแล้วกำหนดตามทีหลัง และอย่ากำหนดก่อนโดยที่ยังมิได้ยกเท้าขึ้น เช่น เดินจงกรม 1 ระยะ ขณะที่เท้าขวาก้าวไป จนวางเท้าลงกับพื้น ก็ให้กำหนดในในแต่แรกเริ่มยกเท้า ไปกับคำว่า ?ขวาย่างหนอ? พอเท้าเหยียบลงถึงพื้นก็ให้ทันกับคำว่า ?หนอ? พอดี
        และขณะที่ยกเท้าซ้ายก้าวไปจนวางเท้าลงกับพื้นก็ให้กำหนดในใจว่า ?ซ้ายย่างหนอ? พอเท้าลงถึงพื้นก็ให้ทันกับคำว่า ?หนอ? พอดี เช่นเดียวกับเท้าขวา ทำอย่างนี้ทุกครั้งและทุกก้าว เรียกว่าจงกรม 1 ระยะ
        เมื่อเดินไปถึงที่สุด้านใดด้านหนึ่งแล้ว ให้หยุดยืนสองเท้าวางชิดกัน แล้วกำหนดในใจช้า ๆ ว่า ?หยุดหนอ หยุดหนอ หยุดหนอ? เมื่อรูปยืนปรากฏขึ้นก็ให้กำหนดในใจว่า ?ยืนหนอ ยืนหนอ ยืนหนอ? เมื่อจะกลับก็ให้หันตัวมาทางขวา และยกเท้าขวาแยกมาตั้งเป็นมุมฉาก พร้อมกับกำหนดในใจว่า ?กลับหนอ? แล้วยกเท้าซ้ายตามมาวางชิดกันกับเท้าขวา พร้อมกับกำหนดใจใจว่า ?กลับหนอ?
        ขั้นที่ 2 ก็ปฏิบัติเช่นเดียวกันกับครั้งที่ 1 คือ หมุนเท้าขวาแยกมาตั้งเป็นมุมฉาก พร้อมกับกำหนดในใจว่า ?กลับหนอ? แล้วยกเท้าซ้ายตามมาวางชิดกับเท้าขวาพร้อมกับกำหนดในใจว่า ?กลับหนอ? เมื่อรูปยืนปรากฏขึ้น ก็กำหนดว่า ?ยืนหนอ ยืนหนอ ยืนหนอ? แล้วจงเดิน พร้อมกับกำหนดว่า ?ขวาย่างหนอ ซ้ายย่างหนอ? ต่อไป


        การเดินจงกรมและการกำหนดรู้ตัวอยู่เสมอ ดังนี้ เป็นการฝึกปฏิบัติกรรมฐานในอิริยาบถบัพพะ ที่ว่า
        ?คจฺฉนฺโต  วา  คจฺฉามีติ  ปชานาติ เมื่อเดินอยู่ก็ให้กำหนดรู้ว่าเดินอยู่
        ฐิโต  วา ฐิโตมหิติ  ปชานาติ เมื่อยื่นอยู่ก็ให้กำหนดรู้ว่ายืนอยู่?
        และการเดินจงกรมไปยืนอยู่กับกลับ พร้อมกับกำหนดรู้ตัวอยู่เสมอ ๆ เป็นการฝึกปฏิบัติกรรมฐานในหมวดสัมปชัญญะบัพพะ ที่ว่า
?อภิกฺกนฺเต  ปฏกฺกนฺเต  สมฺปชานการี  โหติ เป็นผู้ทำความรู้ตัวอยู่เสมอในการก้าวไปข้างหน้าในการถอวไปข้างหลัง?
        ตลอดเวลาที่เดินจงกรม 1 ระยะ นี้ วิปัสสนาจารย์ จะสอนให้โยคีนั่งสมาธิกำหนดอาการพอง - ยุบ สลับกันไปด้วย




เดินจงกรม 2 ระยะ ยกหนอ เหยียบหนอ  
       โยคีพึงยืนชิดเท้าทั้งสองให้ปลายเท้าเสมอกัน แล้วตั้วตัวให้ศีรษะตรง และกำหนดในใจว่า ?ยืนหนอ ยืนหนอ ยืนหนอ? ตั้งสติกำหนดและกดเท้าซ้ายมั่นไว้ แล้วยกเท้าขวาขึ้นช้า ๆ ควบไปกับการยื่นเท้าไปข้างหน้า กำหนดในใจว่า ?ยกหนอ? แล้วก้าวไปวางเท้าลงกับพื้นพร้อมกับกำหนดใจในว่า ?เหยียบหนอ ดังนี้เรียกว่า เดินจงกรม 2 ระยะ
        นอกนั้นคงปฏิบัติเหมือนการเดินจงกรม 1 ระยะ ทุกประการ




เดินจงกรม 3 ระยะ ยกหนอ ย่างหนอ เหยียบหนอ
       การเดินจงกรม 3 ระยะ ก็ไม่ผิดแผกแตกต่างกับการเดินจงกรมดังที่กล่าวมาข้างต้น จะต่างกันก็แต่ว่า ขณะยกเท้าขึ้นก็ให้กำหนดในใจ ไปพร้อมกับการเคลื่อนไหวของเท้าว่า ?ยกหนอ? ขณะที่ยกเท้าขึ้นจากพื้นเสมอตาตุ่ม เท้าเคลื่อนไปข้างหน้านั้นกำหนดว่า ?ย่างหนอ? ขณะทั้งลงเหยียบราบกับพื้นกำหนดว่า ?ย่างหนอ? ขณะเท้าลงเหยียบรมกับพื้นให้กำหนดว่า ?เหยียบหนอ? ในการเดินจงกรม 3 ระยะ นี้
        ระยะที่ 1 ให้ยกเท้าขึ้นตรง ๆ ไม่ใช้เผยอส้นเท้าก่อน แล้วจึงยกเท้า เพราะจะเหมือนกับกการเดินจงกรม 4 ระยะ ที่จะกล่าวต่อไป




เดินจงกรม 4 ระยะ ยกส้นหนอ ยกหนอ ย่างหนอ เหยียบหนอ


        1. ให้เผยอส้นขึ้นพร้อมกับกำหนดในใจว่า ?ยกส้นหนอ?
        2. ขณะยกเท้าขึ้นจาพื้นให้กำหนดในใจว่า ?ยกหนอ?
        3. ขณะที่ยื่นเท้าไปข้างหน้าให้กำหนดในใจว่า ?ย่างหนอ?
        4. ขณะที่เท้าเหยียบราบกับพื้นให้กำหนดว่า ?เหยียบหนอ?
        จะเห็นได้ว่าไม่ต่างกับเดินจงกรม 3 ระยะ เพียงแต่เพิ่มระยะ 1 โดยเผยอส้นขึ้นก่อน พร้อมกับกำหนดใจในว่า ?ยกส้นหนอ? แล้วจึงยกเท้าขึ้นจากพื้น เช่นเดียวกับการเดิน 3 ระยะ




เดินจงกรม 5 ระยะ ยกส้นหนอ ยกหนอ ย่างหนอ ลงหนอ ถูกหนอ
 
     1. ให้เผยอส้นขึ้นพร้อมกับกำหนดในใจว่า ?ยกส้นหนอ?
         2. ขณะยกเท้าขึ้นจากพื้อนให้กำหนดในใจว่า ?ยกหนอ?
        3. ขณะที่เคลื่อนเท้าไปข้างหน้าให้กำหนดในใจว่า ?ย่างหนอ?
        4. ขณะที่ลดเท้าลงต่ำแต่ยังไม่ถึงพื้น ให้กำหนดว่า ?ลงหนอ?
        5. ขณะที่ปลายเท้าแตะพื้นกำหนดว่า ?ถูก? จนส้นเท้าสัมผัสพื้นกำหนด ?หนอ?




เดินจงกรม 6 ระยะ ยกส้นหนอ ยกหนอ ย่างหนอ ลงหนอ ถูกหนอ กดหนอ
 
      1. ให้เผยอส้นเท้าขึ้นแล้วกำหนดในใจว่า ?ยกส้นหนอ?
        2. ขณะยกเท้าขึ้นพ้นจากพื้นให้กำหนดในใจว่า ?ยกหนอ?
        3. ขณะที่เคลื่อนเท้าไปข้างหน้าให้กำหนดในใจว่า ?ย่างหนอ?
        4. ขณะที่ลดเท้าลงต่ำแต่ยังไม่ถึงพื้นให้กำหนดในใจว่า ?ลงหนอ?
        5. ขณะที่ปลายเท้าแตะกับพื้นให้กำหนดในใจว่า ?ถูกหนอ?
        6. ขณะที่ส้นเท้ากดลงกับพื้นให้กำหนดในใจว่า ?กดหนอ?